Je biologische klok

Veel processen in je lichaam lopen volgens een vaste regelmaat. Zo’n regelmaat, of ritme, is essentieel voor het goed functioneren van het lichaam en brein. Het is belangrijk om te slapen als je lichaam daarom vraagt. Maar ook om te eten op het geschikte moment en dat niet te doen als je lichaam er eigenlijk niet klaar voor is. Het ritme in ons lichaam wordt voor een groot gedeelte aangegeven door onze biologische klok.

Deze biologische klok zit in de hypothalamus, de grote coördinator van alle belangrijke processen (zoals temperatuur, slaap, voeding en voortplanting) in ons lichaam. Om precies te zijn zit hij aan de onderkant van de hypothalamus. Vlak boven het kruispunt van onze twee oogzenuwen, die daarna verder de hersenen in gaan. 

Je biologische klok heeft een eigen, zelfstandig ritme met een cyclus van ongeveer 24 uur, maar ontvangt ook licht via het netvlies van onze ogen. Via dit licht synchroniseert hij zijn eigen ritme, met het dag-nachtritme van onze omgeving. Dit synchroniseren van ritmes, wordt ook weer doorgegeven aan allerlei organen en processen in ons lichaam, via hormonen en het zenuwstelsel. Het is hierom zeer wenselijk om overdag ook daadwerkelijk daglicht op te vangen. Hele dagen in duisternis door brengen of  in slecht verlichte ruimtes is aan de andere kant juist weer onwenselijk.

Veel van die organen en weefsels hebben ook nog eens hun eigen biologische klok. Het is van groot belang om al die processen gecoördineerd te laten verlopen. Deze coördinatie heeft alles te maken met de verschillende behoeftes van ons lichaam op verschillende momenten, van beweging en rust, tot eten en verteren.

Het ritme kan makkelijk verstoord worden. En die verstoring komt door ons gedrag. Denk maar aan de jetlag die je voelt als je een lange vlucht over verschillende tijdzones maakt. Of aan het zombiegevoel na een nachtdienst of na een nacht doorhalen op een feest. Sommige mensen voelen het al bij het verzetten van de klok, met één uur aanpassing, rondom de zomer- en wintertijd.

‘Verstoringen in onze biologische klok komen vaak door onze manier van leven. We kunnen onze klok gelukkig wel een flink handje helpen’

De biologische klok wordt dus niet alleen beïnvloed door licht, maar ook door allerlei andere handelingen die met wakker zijn of slapen te maken hebben, zoals bewegen en eten. Omdat onze huidige maatschappij heel anders is ingericht op deze gebieden dan pak hem beet 50 jaar gelden, zie je ook dat er meer mogelijke verstoringen van de biologische klok zijn dan toen. Hierbij kan je denken aan het tot laat doorwerken op smartphones of computers of aan het eten op onregelmatige tijden. Het nadeel hierbij is dat veel processen in het lichaam gevoelig zijn voor verstoringen van het waak/slaap-ritme van de biologische klok. Een deel van die processen heeft te maken met onze stofwisseling, met het verteren en verwerken van voeding en met een gezonde nachtrust. Hierdoor kan het bijvoorbeeld gebeuren dat suiker uit voeding niet wordt verbrand, maar wordt opgeslagen in de vorm van vetweefsel. Steeds duidelijker wordt dat aandoeningen en ziektes, zoals obesitas en suikerziekte, maar ook bijvoorbeeld depressie gelinkt zijn aan en misschien zelfs wel veroorzaakt worden door de verstoringen hiervan.

Probeer je biologische klok dus een handje te helpen, door overdag je tijd goed in het licht door te brengen en ’s avonds, zeker voor het slapen, juist een beetje in duisternis. Probeer ook overdag te bewegen en voor het slapen juist tot rust te komen. En dan als laatste eten: probeer ook dat overdag te doen en je ’s avonds en ’s nachts te houden aan ‘rest and digest’, oftewel ‘rusten en verteren’.

Bronnen:

1. The circadian system and the balance of the autonomic nervous system.
2. Ruud Buijs et al. Handbook of Clinical Neurology Vol. 117 Chapter 15. Role of the Circadian Clock in the Metabolic Syndrome and Nonalcoholic Fatty Liver Disease
3. Shetty et al. Digestive Diseases and Sciences (2018) 63:3187–3206